یکی از حقوق مالی زن در عقد نکاح در نظام حقوقی ما مهریه یا مهر می باشد. مهر از اختصاصات حقوقی اسلام است که در صورت تعیین مهریه به محض انشاء عقد زن مالک آن می شود و می تواند هرگونه تصرف مالکانه در آن بنماید و مرد نیز ملزم به پرداخت آن به همسرش می شود. مهریه از ارکان نکاح دائم محسوب نمی شود و عدم تعیین آن نیز خللی به صحت عقد وارد نمی کند و زن در این مورد در صورت وقوع نزدیکی مستحق مهرالمثل خواهد شد ولی در صورت تعیین مهرالمسمی، مهریه بعنوان یک قرارداد مالی لازم الرعایه و رعایت شرایط آن لازم و ضروری است این حقوق مالی دارای ضمانت اجرایی می باشد و در صورت مطالبه زن و امتناع شوهر از پرداخت آن زن می تواند شخصاً و یا توسط وکیل دادگستری در شهر تهران و یا سایر شهرهای ایران با مراجعه به دادگاه و یا ادارات اجرای ثبت و از طرق قانونی نسبت به مطالبه و گرفتن مهریه اقدام نماید. من فاطمه بیات وکیل متخصص مهریه در تهران با بیش از 15 سال تجربه تخصصی در دعاوی خانوادگی، با هدف ارتقاء دانش حقوقی کشور و افزایش آگاهی شما کاربران و اقدام شایسته متقاضیان در محاکم و ادارات اجرای ثبت، می خواهم در این مطلب صفر تا صد نحوه مطالبه، وصول و گرفتن مهریه در سال 1403 را با در نظر گرفتن آخرین قوانین، بخشنامه ها، آئین نامه ها و آراء وحدت رویه در کنار بهره گیری از آخرین رویه قضائی، با شما عزیزان به اشتراک بگذارم. پیشنهاد می کنم حتما تا آخر این مقاله با من همراه باشید.
آنچه در ادامه مطلب می خوانید
تعریف مهریه
مهر یا مهریه عبارت از مالی است که به مناسبت عقد نکاح مرد ملزم به دادن آن به زن می باشد. برخی نیز چنین بیان می دارند که مهر مقدار مالی است که مرد به هنگام ازدواج به زن می دهد. در قانون مدنی تعریفی از مهر ارائه نشده ولی ماده 1078 ق.م در مورد مهر چنین می گوید: « هر چیزی را که مالکیت داشته باشد و قابل تملک نیز باشد می توان مهر قرار داد » و ماده 1080 قانون مدنی مقرر می دارد: « تعیین مهر منوط به تراضی طرفین است » و طبق ماده 1082 قانون مدنی : « به مجرد اینکه زن مالک مهر می شود و می تواند هرنوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید »
بنابراین با توجه به تعاریف ذکر شده و موارد قانونی می توان مهر را اینگونه تعریف کرد:
«مهر عبارت از مقدار مالی است که با توافق زوجین مشخص می شود و به محض وقوع عقد به ملکیت زن در می آید و مرد به صورت نقد یا تعهد به ذمه، ملزم به پرداخت آن می شود. البته باید توجه داشت که اگر مهر عین معین باشد از لحظه عقد به ملکیت زن درمی آید ولی اگر مهر کلی باشد، مالکیت زن مستقر نمی شود، مگر اینکه شوهر مصداق را مشخص نماید و به عنوان مثال بگوید این خانه مهر همسرش می باشد در این صورت مالکیت زن از زمان تعیین مصداق استقرار می یابد.»
جایگاه مهریه در عقد نکاح
فرعیت مهریه در نکاح دائم :
در نکاح دائم مهریه رکن صحت عقد نیست و جنبه فرعی و تبعی دارد نه جنبه اساسی در نتیجه:
اگر در نکاح دائم مهریه به هر دلیل باطل باشد بطلان آن موجب بطلان عقد نکاح نیست.
اگر در نکاح دائم مهریه درج نشده باشد نکاح صحیح است و در مواردی که مشاهده خواهد شد. مهرالمثل جایگزین میشود.
اگر در نکاح دائم، مهریه مجهول باشد، نکاح صحیح است و در مواردی که مشاهده خواهد شد، مهرالمثل جایگزین میشود.
اگر در نکاح دائم، شرط عدم مهریه درج شده باشد، نکاح صحیح است و در مواردی که مشاهده خواهد شد، مهرالمثل جایگزین می شود.
طبق نظر مشهور فقها، نکاح دائم برای اشخاص سفیه، غیر نافذ است؛ اما طبق نظر دکتر کاتوزیان، نکاح دائم برای اشخاص سفیه صحیح و فقط قرارداد مهریه، غیر نافذ است.
رکنیت مهریه در نکاح منقطع یا موقت :
در نکاح منقطع مهریه رکن صحت عقد است و جنبه اساسی دارد؛ در نتیجه:
اگر در نکاح منقطع، مهریه به هر دلیل باطل باشد بطلان آن موجب بطلان عقد نکاح است.
اگر در نکاح منقطع مهریه درج نشده باشد، نکاح باطل است.
اگر در نکاح منقطع مهریه مجهول باشد، نکاح باطل است.
اگر در نکاح منقطع شرط عدم مهریه درج شده باشد، نکاح باطل است.
نکاح منقطع برای اشخاص سفیه غیر نافذ است.
مشخصات مهر
مهر باید مشخصات زیر را داشته باشد:
- هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد می توان مهر قرار داد، بنابراین تعیین مهریه یک توافق مالی بین زوجین است پس چیزی که بعنوان مهریه تعیین می شود باید ارزش مالی داشته باشد به نحوی که عرف آن را دارای ارزش بداند بعنوان مثال: یک دانه گندم یا یک قطره آب و چیزهایی از این قبیل دارای ارزش مالی نیست.
- علاوه بر این مهریه باید قابل تملک نیز باشد بنابراین قراردادن چیزهایی مثل مسکرات که استفاده از آنها شرعاً حرام بوده و مسلمان نمی تواند مالک آنها شود و همچنین قراردادن موقوفات به دلیل غیرقابل نقل و انتقال بودن آن بعنوان مهریه خلاف قانون است. و همچنین مواردی نظیر انگشتان دست یا پای داماد به عنوان مهریه قابل تملک نیست و باطل است.
- طبق ماده 1079 قانون مدنی مهریه باید معلوم باشد. بنابراین قراردادن سه دانگ از خانه ای که در آینده خریداری خواهد شد به عنوان مهریه به دلیل مجهول بودن باطل است.
- كليه اموال میتوانند به عنوان مهر درج شوند. (ماده ۱۰۷۸ ق.م)
- مهریه ممکن است به صورت عین معین (فلان ماشین معین) کلی در معین (ده تن گندم از فلان انبار)، كلى في الدمه( بیست عدد سکه بهار آزادی) حقوق مالی مانند حق انتفاع و حق اختراع، منفعت،سرقفلی یا انجام دادن کار معین مانند آموزش کامپیوتر باشد. (ماده ۱۰۷۸ ق.م)
- انجام دادن یک کار به شرط آنکه دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد، می تواند به عنوان مهریه درج شود، مانند حفظ شاهنامه فردوسی بردن زوجه به حج .
- مال موضوع مهریه باید در مالکیت خود زوج باشد یا اگر متعلق به اشخاص ثالث است، با رضایت ایشان آن مال به عنوان مهریه قرار گرفته باشد. برای مثال پسری که در حال ازدواج است میتواند با رضایت پدرش زمین پدرش را به عنوان مهریه قرار دهد.
مهریه های ریالی
اگر مهریه وجه رایج (پول ایران) باشد باید موارد زیر را مورد توجه قرارداد :
- صرف نظر از اینکه عقد نکاح در چه زمانی منعقد شده باشد، مهریه ریالی مندرج در عقد، به روزرسانی می شود.
- این مقرره در مهریه هایی که وجه رایج است اعمال میشود اما در مهریه هایی که به ارز خارجی است. میزان مهریه تغییر نمیکند و به همان میزان مندرج در عقد است.
- شیوه به روزرسانی مهریه، این گونه است که مهریه در شاخص سالیانه سال قبل از طلاق یا سال قبل از مطالبه مهریه توسط زن ضرب و بر شاخص سالیانه سال ازدواج تقسیم میشود.
- اگر شوهر فوت کرده باشد زن میتواند مهریه ریالی را به نرخ روز دریافت کند؛ بدین ترتیب که میزان مهریه در شاخص سالیانه همان سال وفات ضرب میشود و بر شاخص سالیانه سال ازدواج تقسیم می شود.
- اگر زن فوت کرده باشد وراث او میتوانند مهریه ریالی را به نرخ روز دریافت کنند؛ بدین ترتیب که در این حالت نیز میزان مهریه در شاخص سالیانه همان سال وفات ضرب میشود و بر شاخص سالیانه سال ازدواج تقسیم میشود.
بنابر بندهای فوق :
- در صورت مطالبه مهریه در زمان بقای زوجیت شاخص سال قبل از مطالبه، ملاک است.
- در صورت مطالبه مهریه در طلاق، شاخص سال قبل از طلاق ملاک است.
- در صورت مطالبه مهریه بعد از فوت یکی از زوجین، شاخص سال فوت ملاک است.
زمان مالکیت زن بر مهر
در این خصوص باید بین موارد مختلف قائل به تمایز شد: (ماده 1082 قانون مدنی و مفهوم آن)
- اگر مهریه عین معین باشد به محض انعقاد عقد، زوجه مالک آن می شود. مثل اینکه در سند نکاحیه مقرر گردد که میزان مهر عبارت است از یک صد و ده عدد سکه بهار آزادی یا یه واحد آپارتمان واقع در تهران و … و زن می تواند تا قبل از دریافت کامل مهر از ایفای وظایف زوجیت امتناع نماید. جهت کسب اطلاعات بیشتر به حق حبس مراجعه نمائید.
- اگر مهریه کلی در معین یا کلی فی الدمه باشد به محض انعقاد عقد نکاح زن میتواند مهریه را مطالبه کند، اما فعلاً مالک چیزی نیست و بعد از تعیین مصداق فرد کلی توسط زوج، زوجه مالک آن مصداق می شود. زوج ملزم به تعیین مصداق و تحویل است و در صورت امتناع، دادگاه او را ملزم می کند.
زمان تادیه و پرداخت مهر از جانب مرد به همسر
- اگر حال باشد : در این صورت مهر باید فوراً تادیه شود؛ مانند آنکه زوج مکلف شود به عنوان مهر، زمینی را فوراً به زوجه تملیک کند.
- اگر مؤجل باشد : در این صورت مهر تا زمان اجل باید تادیه شده باشد؛ مانند آنکه زوج مکلف شود ۲۰ سکه ۲ سال دیگر به زوجه تأدیه کند. (ماده ۱۰۸۳ ق.م)
- به اختیار زوجه (عندالمطالبه) باشد : که در این صورت هرگاه زوجه مطالبه کند باید تأدیه شود، مانند مهریه های عندالمطالبه عرفاً اکثر مهریه ها همین گونه اند.
- عندالاستطاعه باشد : اگر در عقدنامه برای مهریه قید عند الاستطاعه» آمده باشد، زن در صورتی میتواند شوهر را ملزم به تأدیه مهر کند که بتواند استطاعت و تمکن مالی زوج را برای تادیه مهریه اثبات کند. برخی چنین مهریه هایی را به دلیل عدم تعیین اجل باطل می دانند، اما نظر اقوی مبنی بر صحت آن است.
احکام مهریه های عندالاستطاعه
- برخلاف مهریه های حال و عندالمطالبه، زن برای دریافت مهریه عند الاستطاعه نمی تواند از تمکین امتناع کند؛ یعنی حق حبس ندارد.
- برخلاف مهریه های حال، مؤجل و عندالمطالبه زن برای دریافت این مهریه نمی تواند شوهر را جلب و زندانی کند.
اقسام مهر
در فقه و قانون مدنی مهریه بر سه قسم است:
- مهرالمسمی مهری که در حین انعقاد عقد یا پس از آن به تراضی( رضایت) زن و مرد معین می شود. در اصطلاح حقوق« مهر المسمی» گفته می شود.
- مهرالمثل مهری که در برخی شرایط با توجه به وضعیت خانوادگی زوجه و سایر اوصاف او و با توجه به زنان مشابه آن زن و دوستان و نزدیکان او و همچنین با توجه به عرف محل تعیین میشود به زوجه تأدیه می شود.
- مهرالمتعه مهری که در برخی شرایط با توجه به وضعیت مالی مرد تعیین میشود و به همسر او تادیه می شود.
موارد تأدیه مهر المسمی
در موارد زیر مهر المسمی تادیه می شود:
- اگر طرفین در عقد نکاح نسبت به مهر خاصی تراضی کنند.
- اگر در عقد نکاح مهر ذکر نشود یا عدم مهر شرط شود، ولی طرفین بعد از نکاح و قبل از مباشرت، به مهر خاصی تراضی نمایند. (ماده ۱۰۸۷ ق.م)
- در تفویض مهر، یعنی وقتی اختیار تعیین مهر به شوهر زن یا شخص ثالثی داده شود، مهریه ای که ایشان تعیین میکنند، نوعی مهر المسمی است.
- اگر مهر المسمی تعیین شده باشد ولی ملک غیر باشد (مانند زمین متعلق به غیر) و صاحب مال نیز این امر را اجازه ندهد مثل یا قیمت مهر المسمى تأدیه میشود. (ماده ۱۱۰۰ ق.م)
موارد تادیه مهرالمثل
در موارد زیر مهرالمثل تأدیه میشود:
- اگر در عقد نکاح مهر ذکر نشود یا عدم مهر شرط شود و قبل از آنکه طرفین بر تعیین مهر تراضی کنند بین آنها مباشرت رخ دهد.( ماده ۱۰۸۷ ق.م)
- اگر عقد نکاح باطل باشد و مباشرت بین زن و مرد رخ دهد؛ البته به شرط آنکه زن به بطلان نکاح آگاه نباشد. اگر زن عالم به بطلان نکاح باشد رابطه او مشمول عنوان زنا بوده و مهریه ای به اوتعلق نمی گیرد. ماده ۱۰۹۹ ق.م)
- اگر مهر المسمی تعیین شده باشد اما مجهول باشد مهرالمثل جایگزین آن می شود. (ماده ۱۱۰۰ ق.م)
- اگر مهر المسمی تعیین شده باشد اما مالیت نداشته باشد، مهرالمثل جایگزین آن می شود. ( ماده ۱۱۰۰ ق.م)
موارد تأدية مهر المتعه
در یک حالت مهر المتعه داده میشود و آن در صورتی است که جمع همه شرایط زیر وجود داشته باشد. با جمع این شرایط مهر المتعه تادیه میشود: (ماده ۱۰۹۳ ق.م)
- اگر در عقد نکاح دائم مهر معین نشود یا عدم مهر شرط شده باشد یا مهریه به دلیل مجهول بودن یا مالیت نداشتن باطل باشد.
- به واسطه طلاق بین زوجین جدایی حاصل شود نه به واسطه فسخ با انفساخ نکاح یا فوت.
- طلاق قبل از مباشرت بین زوجین رخ دهد.
- طلاق از جانب مرد باشد؛ یعنی مرد همسر خود را طلاق دهد؛ بنابراین اگر زن تقاضای طلاق کرده باشد، به او مهر المتعه تعلق نمی گیرد.
- مهر المتعه مختص نکاح دائم است. اگر در نکاح منقطع مهریه معین نشده باشد یا عدم مهر شرط شده باشد یا مهریه به واسطه مجهول بودن یا مالیت نداشتن باطل باشد نکاح منقطع، باطل است و مهر المتعه پرداخت نمی شود.
مواردی که هیچ گونه مهری تأدیه نمی شود
در موارد زیر مهری بر عهده مرد نیست:
- اگر در عقد نکاح مهر معین نشود یا عدم مهر شرط شده باشد یا مهریه فاقد مالیت باشد یا مهریه مجهول باشد و قبل از مباشرت بین زوجین یکی از آنها فوت شود. (ماده ۱۰۸۸ ق.م)
- اگر عقد نکاح باطل باشد و مباشرت بین زن و مرد رخ ندهد. (ماده ۱۰۹۸ ق.م)
- اگر عقد نکاح باطل باشد و مباشرت بین زن و مرد رخ دهد ولی زن آگاه به بطلان عقد نکاح باشد. (مفهوم ماده ۱۰۹۹ ق.م) در این حالت چون وی در واقع مرتکب زنا شده است، مستحق مهریه نیست.
- اگر نکاح قبل از مباشرت به دلیلی از جانب مرد یا زن فسخ شود. البته با یک استثنا و آن اینکه اگر علت فسخ نكاح قبل از مباشرت عنن باشد نصف مهر به زن تعلق میگیرد. (ماده ۱۱۰۱ ق.م)
موارد تأدیه نصف مهر المسمی
در موارد زیر نصف مهر المسمی تادیه میشود:
- اگر مرد همسر خود را قبل از مباشرت طلاق دهد در این صورت اگر مهریه پرداخت نشده باشد نصف آن داده میشود و اگر مهریه قبلاً تماماً به زن پرداخت شده باشد، نصف آن مسترد شده و در صورت تلف شدن مهریه زن باید نصف بدل مهریه یعنی نصف مثل مهریه در صورت مثلی بودن یا نصف قیمت مهریه در صورت قیمی بودن را به مرد بازگرداند. (ماده ۱۰۹۲ ق.م)
- اگر مرد در نکاح منقطع قبل از مباشرت مدت باقی مانده از نکاح را ببخشد؛ به این عمل اصطلاحاً بذل مدت گفته می شود. (ماده ۱۰۹۷ ق.م)
- اگر قبل از مباشرت نکاح به واسطه عنن از جانب زن فسخ شود. (ماده ۱۱۰۱ ق.م) توجه داشته باشید که اگر بعد از مباشرت نکاح فسخ شود یا طلاق رخ دهد زن مستحق تمام مهریه است.
- مورد تادیه نصف مهر المثل: اگر قبل از مباشرت نکاح به واسطه عنن، از جانب زن فسخ شود و بین طرفین مهر المسمایی تعیین نشده باشد با مهر المسمای تعیین شده، باطل باشد. در این صورت به زن نصف مهرالمثل داده میشود. (وحدت ملاک با ماده ۱۱۰۱ ق.م)
جلب و حبس مرد برای دریافت مهریه
از جمع ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ به این نتیجه می رسیم:
- زن میتواند برای وصول مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه طلای بهار آزادی یا معادل قیمت آن همسرش را بازداشت نماید ومرد می تواند تا سی روز پس از ابلاغ اجرائیه ضمن ارائه صورت اموال خویش، دعوی اعسار خود را اقامه نماید و در این صورت حبس نمی گردد. چنانچه مرد خارج از مهلت مقرر سی روزه دعوای اعسار خود را مطرح نماید می بایست به تشخیص دادگاه کفیل یا وثیقه معتبر معادل مهریه مطالبه شده ارائه نماید و در این صورت دادگاه با صدور قرار قبولی وثیقه یا کفالت تا روشن شدن وضعیت اعسار از حبس وی خودداری می نماید و یا در صورت حبس او را آزاد می کند.
- نسبت به مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه بهار آزادی، زن حق حبس شوهر را ندارد، چه تمکن مالی شوهر اثبات شده یا نشده باشد.
- حبس مرد در مهریه های حال، مؤجل و عندالمطالبه ممکن است و در مهریه های عند الاستطاعه امکان پذیر نیست. البته در مهریه های مؤجل در صورتی مرد قابل حبس است که سررسید پرداخت مهریه فرا رسیده باشد و مرد علی رغم تمکن مالی از تأدیه مهریه امتناع کرده باشد.
تأثیر طلاق در مهریه
- اگر طلاق قبل از مباشرت صورت گیرد زن مستحق دریافت نصف مهر المسمی است و اگر مهر المسمایی نباشد مستحق دریافت مهرالمتعه است.
- اگر طلاق بعد از مباشرت صورت گیرد زن مستحق دریافت تمام مهر المسمی است و اگر مهر المسمایی نباشد، مستحق دریافت مهرالمثل است.
تأثیر فسخ نکاح در مهریه
- اگر فسخ نکاح قبل از مباشرت صورت گیرد هیچ مهریه ای به زن پرداخت نمی شود مگر آنکه زن به دلیل عنن مرد نکاح را فسخ کند که در این صورت زن مستحق نصف مهر المسمی است و اگر مهر المسمایی در میان نباشد مستحق نصف مهرالمثل است.
- اگر فسخ نکاح بعد از مباشرت صورت گیرد صرف نظر از آنکه دلیل فسخ نکاح چه چیزی باشد، زن مستحق تمام مهر المسمی است و اگر مهر المسمایی نباشد مستحق مهرالمثل است.
تأثیر انفساخ نکاح در مهریه
- اگر انفساخ نکاح قبل از مباشرت صورت گیرد زن مستحق دریافت نصف مهرالمسمی است و اگر مهر المسمایی نباشد در این صورت مستحق دریافت مهریه ای نیست.
- اگر انفساخ نکاح بعد از مباشرت صورت گیرد زن مستحق دریافت تمام مهر المسمی است و اگر مهر المسمایی نباشد مستحق دریافت مهرالمثل است.
تأثیر فوت یکی از زوجین در مهریه
- اگر فوت قبل از مباشرت صورت گیرد زن مستحق دریافت تمام مهر المسمی است و اگر مهر المسمایی نباشد، در این صورت استحقاق دریافت هیچ گونه مهریه ای ندارد.
- اگر فوت بعد از مباشرت صورت گیرد زن مستحق دریافت تمام مهر المسمی است و اگر مهر المسمایی نباشد، مستحق دریافت مهر المثل است.
استرداد مهریه
- اگر زن مهریه را گرفته باشد و قبل از مباشرت طلاق رخ دهدزن باید نصف مهریه دریافتی را بازپس دهد و اگر آن را تلف کرده باشد یا به هر ترتیبی تلف شده باشد، باید مثل یا قیمت نصف مهریه را بازپس دهد.
- اگر زن مهریه را نگرفته باشد بلکه مرد از طریق ابراء بری الذمه شده باشد، یعنی زن مرد را از مهریه ابراء کرده باشد طبق نظر برخی از اساتید مانند دکتر کاتوزیان لازم نیست که در زمان طلاق چیزی به مرد بپردازد چون در این حالت در واقع مرد چیزی نداده است که در زمان طلاق بتواند نصف آن را بازپس بگیرد بلکه به دلیل ابراء از جانب زن بری شده است و در نتیجه دیگر نمی تواند در زمان طلاق چیزی بازپس بگیرد مگر آنکه ابراء معوض بوده باشد که در این صورت زن باید بعد از طلاق نصف مهر را به مرد بازپس بدهد.
- اگر زن مهریه را نگرفته باشد بلکه مرد از طریق بخشش طلب، بری الذمه شده باشد، یعنی زن مهریه را به مرد بخشیده باشد: زن باید نصف مهریه را در زمان طلاق بپردازد تفاوت ابراء و بخشش طلب در آن است که در ابراء دین به صورت مستقیم با اراده طلبکار ساقط می شود؛ اما در بخشش طلب، طلبکار طلب خود را به بدهکار میبخشد و بدهکار دارنده طلب میشود و در نتیجه این امر مالکیت ما في الذمه حاصل میشود و دین او ساقط میشود. در واقع بخشش طلب به منزله آن است که طلبکار طلبش را گرفته و بعداً با رضایت بدهکار به او داده است؛ بنابراین در زمان طلاق زن باید نصف مهریه را به مرد بازگرداند.
افزایش قیمت مهریه
اگر طلاق قبل از مباشرت صورت گیرد و زن تمام مهر المسمی را قبلاً دریافت کرده باشد اکنون باید نصف آن را بازگرداند. سؤال آن است که اگر در این مدت، یعنی از زمانی که مرد مهریه را به زن داده است تا زمانی که به دلیل طلاق قبل از مباشرت زن باید نصف آن را بازگرداند مهریه دارای افزایش قیمت شده باشد تکلیف چیست؟ در این خصوص باید توجه داشت که:
- اگر افزایش قیمت ناشی از تورم باشد زن مستحق چیزی نیست برای مثال مهریه زن بیست سکه بوده است که مرد در زمانی که هر سکه سه میلیون تومان می ارزیده است، مهریه را پرداخت کرده است. اگر قبل از مباشرت طلاق رخ دهد و در زمان طلاق هر سکه چهار میلیون تومان بیارزد، زن باید ده سکه را بازپس دهد و اینکه در حال حاضر سکه افزایش قیمت پیدا کرده است، برای زن حق خاصی ایجاد نمی کند.
- اگر افزایش قیمت ناشی از کاری باشد که زن روی آن مال انجام داده است زن به اندازه افزایش قیمت مستحق است. البته باید توجه داشت که در این حالت زن به اندازه افزایش قیمت نسبت به عین مال با مرد شریک نمیشود؛ بلکه فقط باید معادل پولی افزایش قیمت حاصله در زمان استرداد نصف مهریه به او پرداخت شود. مثلاً فرض کنید که مهریه زمینی بوده است که شش دانگ آن به زن منتقل شده و به او تحویل داده شده است و آن زن با تسطیح آن زمین و تصفیه خاک آن زمین موجب شده که آن زمین صد میلیون تومان نسبت به قبل افزایش قیمت دهد. اگر قبل از مباشرت طلاق رخ دهد، سه دانگ مشاع زمین به مرد بر میگردد و آن مرد باید به همین نسبت سه دانگ از شش دانگ نیمی از افزایش قیمت زمین را به مبلغ پنجاه میلیون تومان به زن بپردازد.
- اگر افزایش قیمت ناشی از عین مالی باشد که روی آن مال نصب شده است آن عین، متعلق به زن است و می تواند آن را بردارد. مثلا فرض کنید که مهریه زمینی بوده است که شش دانگ آن به زن منتقل شده و به او تحویل داده شده است و آن زن آلاچیقی در آن زمین نصب کرده است. اگر قبل از مباشرت، طلاق رخ دهد، سه دانگ مشاع زمین به مرد بر می گردد و آن الاچیق متعلق به زن است که هم زن میتواند آن را جمع کند و هم مرد به عنوان شریک مشاعی زمین می تواند تقاضای رفع تصرف زن از مال مشاع و جمع کردن الاچیق را به عمل آورد.
نحوه مطالبه و وصول مهریه
جهت وصول یا مطالبه مهریه از دو طریق می توان اقدام نمود :
- از طریق مراجعه به دادگاه و محاکم دادگستری
- از طریق اجرای ثبت اسناد
در ادامه هر دو روش مطالبهُ وصول و یا گرفتن مهریه را برای شما عزیزان بیان می نماییم. پس از مطالعه کامل موارد آتی الذکر اگر نکته ای برای شما مبهم بوده و یا در خصوص نحوه وصول مهریه هر گونه پرسشی داشته باشید می توانید برای اخذ مشاوره با من و دپارتمان حقوق و دعاوی خانواده گروه وکلای میزان تماس حاصل نمائید.
وصول مهریه از طریق دادگاه
جهت وصول مهریه از طریق دادگاه زوجه یا وکیل ایشان در ابتدا با همراه داشتن شناسنامه و کارت ملی (زوجه)، سند ازدواج و در صورت امکان کپی شناسنامه و کارت ملی زوج ، به دفاتر خدمات الکترونیک قضائی مراجعه و پس از تنظیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی (دعوی از جمله دعاوی مالی است و مستلزم پرداخت هزینه دادرسی مطابق با دعاوی مالی می باشد به میزان 3.5 درصد ارزش کل مهریه) و هزینه های مربوط به دفاتر ، دادخواست شما ثبت و به مرجع صلاحیت دار قضائی ( دادگاه خانواده ) ارسال می گردد .
لازم به ذکر است اگر قصد توقیف اموال زوج را دارید این مطلب را اعلام نمائید تا عنوان تامین خواسته نیز در ستون خواسته دادخواست قید گردد .
نکته : در صورت نداشتن سند ازدواج می توانید به دفتر ازدواج خود مراجعه نموده و درخواست رونوشت از آن را بدهید.
پس از چند روز و پس از وصول پرونده به دادگاه ، از شعبه مربوطه برای شما پیامک ارسال و سپس به همراه شماره پرونده به شعبه مربوطه مراجعه می نمائید و از مدیر دفتر می خواهید که پرونده را بررسی نماید و در صورت نقص اقدام به رفع نقص نموده و در صورت قصد اقدام جهت توقیف اموال ، پرونده اجرایی برای شما تشکیل و با معرفی دقیق مال یا اموال زوج ، از دادگاه درخواست توقیف مال معرفی شده را می نمائید . پرونده در اولین فرصت (خارج از نوبت) به نظر رئیس شعبه رسیده و در صورت صلاحدید و قرار نداشتن مال در مستثنیات دین ( به تشخیص رئیس شعبه ) قرار تامین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی ، صادر می گردد . ( در صورت معرفی مال غیر منقول الزاماً پلاک ثبتی ملک را باید به دادگاه اعلام نمائید ).
پس از تکمیل پرونده ، منشی دادگاه در همان روز یا در روز دیگر اقدام به تعیین وقت نموده و برگ ابلاغ جهت حضور در جلسه دادگاه ، برای طرفین ارسال می گردد . در اکثر مواقع پیامک تعیین وقت دادگاه نیز برای طرفین فرستاده می شود .
در صورت صدور حکم مبنی بر محکومیت زوج به پرداخت مهریه، زوج می تواند با ارائه دادخواست اعسار و در صورت صدور حکم مبنی بر معسر بودن وی در خواست تقسیط در پرداخت مهریه را نماید.
نکته : با توجه به بند ج ماده 9 قانون جدید شورای حل اختلاف مصوب 1394/08/10 رسیدگی به دعاوی خانواده راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه تا نصاب دویستمیلیون (۲۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال در صورتی که مشمول ماده (۲۹) قانون حمایت خانواده مصوب 1391/12/01 نباشند، در صلاحیت شورای حل اختلاف می باشد.
مطابق با ماده۲۹ قانون حمایت از خانواده :
«دادگاه ضمن رأی خود با توجه به شروط ضمن عقد و مندرجات سند ازدواج، تکلیف جهیزیه، مهریه و نفقه زوجه، اطفال و حمل را معین و همچنین اجرتالمثل ایام زوجیت طرفین مطابق تبصره ماده (۳۳۶) قانون مدنی تعیین و در مورد چگونگی حضانت و نگهداری اطفال و نحوه پرداخت هزینههای حضانت و نگهداری تصمیم مقتضی اتخاذ می کند. همچنین دادگاه باید با توجه به وابستگی عاطفی و مصلحت طفل، ترتیب، زمان و مکان ملاقات وی با پدر و مادر و سایر بستگان را تعیین کند. ثبت طلاق موکول به تأدیه حقوق مالی زوجه است. طلاق درصورت رضایت زوجه یا صدور حکم قطعی دایر بر اعسار زوج یا تقسیط محکومٌ به نیز ثبت می شود. در هرحال، هرگاه زن بدون دریافت حقوق مذکور به ثبت طلاق رضایت دهد می تواند پس از ثبت طلاق برای دریافت این حقوق از طریق اجرای احکام دادگستری مطابق مقررات مربوط اقدام کند»
وصول مهریه از طریق اجرای ثبت
در این طریق نیز زوجه یا وکیلش به همراه مدارک شناسایی ، اصل سند ازدواج را به دفترخانه ای می برد که ازدواج را ثبت کرده است و تقاضای صدور اجرائیه نسبت به تمام یا قسمتی از مهریه را می نماید. دفترخانه برگه اجرائیه ای صادر می کند و هزینه اندکی نیز دریافت می دارد و در سند ازدواج قید می کند که روی مهریه این سند، نسبت به مقداری که توسط زوجه مطالبه می گردد ، اجرائیه صادر شده است. این بدان معناست که دیگر نمی توانید نسبت به آن میزان از طریق دیگری برای وصول مهریه اقدام کنید. دفترخانه، برگه اجرائیه را برای ابلاغ به زوج ، به زوجه داده تا آن را به دایره اجرای ثبت محل ببرد. دفتر ازدواج موظف است که پس از صدور اجرائیه مراتب را توسط پست پیشتاز به اطلاع زوج برساند . مراجعه کننده پس از مراجعه به دایره اجرای اداره ثبت مربوطه پرونده تشکیل می دهد . بهتر است قبل از تحویل اجرائیه به واحد اجرا از آن کپی تهیه فرمائید و شماره پرونده را یادداشت نمائید . اداره ی اجرا، برگ اجرائیه را به زوج ابلاغ می کند تا ظرف ده روز نسبت به پرداخت مهریه اقدام کند وگرنه اموالش توقیف می شود . اگر مهریه سکه باشد، اداره اجرا، نامه ای خطاب به بانک مرکزی می دهد و نرخ سکه را جویا می شود . جواب بانک مرکزی ملاک عمل اداره اجرا خواهد بود. هرچند که نرخ سکه بعدا نیز تغییر کند دیگر تأثیری بر عملیات اجرایی ندارد. بعد از ده روز، در صورت عدم اجرای مندرجات اجرائیه ، زوجه اموال زوج را برای توقیف معرفی می کند . مال معرفی شده توسط اداره ی ثبت، به یکی از کارشناسان رسمی مستقر در همان دایره اجرا ، جهت قیمت گذاری معرفی می شود . مال معرفی شده به حراج یا مزایده گذاشته می شود و از محل فروش آن، مهریه ی زن پرداخت می گردد.
لازم به توضیح است که طبق بند ب از ماده 113 قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران که می بایست ابتدا مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت صورت گیرد، چنانچه مرجع مذکور نتواند ظرف مدت دو ماه از تقاضای اجراء، نسبت به شناسایی و توقیف اموال متعهد سند، اقدام کند یا ظرف مدت شش ماه نسبت به اجرای مفاد سند اقدام نماید، متعهدٌله سند میتواند با انصراف از اجرای مفاد سند به محاکم دادگستری رجوع نماید، که اداره مزبور گواهی صادر می نماید که با ارائه این گواهی به دفاتر خدمات قضایی می توان دادخواست مطالبه مهریه از محاکم دادگستری را مطرح نمود، ولی باید توجه نمود که در سال 1403 مهلت اجرای قانون فوق به پایان رسیده ولی همچنان دفاتر خدمات قضایی در شهر تهران بدون ارائه این گواهی دادخواست مطالبه مهریه را ثبت نمی نمایند.
نکته 1 : زوجه می تواند زوج را از کشور ممنوع الخروج نماید . در اینصورت فرم ممنوع الخروج کردن را از همان اداره دریافت و تکمیل می نماید . لازم به ذکر است در این فرم باید قید شود که زوج نسبت به چه میزان از مهریه ممنوع الخروج می شود . توجه داشته باشید که هر میزان از مهریه را که در این فرم قید کنید دیگر نسبت به آن نمی توانید تقاضای توقیف اموال نمائید .
نکته 2 : توجه نمائید اموالی که معرفی می کنید باید جزو مستثنیات دین نباشد.
نکته 3 : اگر زوج پس از ابلاغ اجرائیه اموال خود را به قصد فرار از دین منتقل نماید در صورت شکایت و اثبات مشمول مجازات مرقوم در ماده 4 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی می گردد . جهت ابطال معامله انجام شده این امر از طریق حقوقی نیز قابل پیگیری می باشد .
مزایا، معایب و تفاوت مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت نسبت به مطالبه از طریق دادگاه
معایب :
- در صورت افزایش قیمت سکه در طول عملیات اجرایی، زن ممکن است ضرر کند زیرا اجرای ثبت، به افزایش قیمت توجه نمی کند ولی دادگاه، قیمت زمان اجرای حکم را ملاک می داند.
- در اجرای ثبت نمی توان، زوج را زندانی کرد ولی در شیوه ی دادگاه می توان وی را در اجرای ماده ی 2 قانون نحوه ی اجرای محکومیت های مالی به زندان انداخت.
مزایا :
- شیوه ی اجرای ثبت، بسیار سریعتر از دادگاه است.
- هزینه اقدام از طریق اجرای ثبت از دادگاه کمتر می باشد .
- در شیوه ی اجرای ثبت در زمان اندک می توان زوج را ممنوع الخروج کرد ولی اگر از طریق دادگاه اقدام شود ممنوع الخروج شدن زوج منوط به صدور و قطعی شدن دادنامه محکومیت وی می باشد.
انتقال اموال توسط زوج به قصد فرار از دین
مهریه دین است و به محض وقوع عقد زوج مدیون تلقی میشود. تا قبل از سال 1398 معامله به قصد فرار از دین در هر شرایطی با احراز سو نیت مشمول ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی قرار گرفته و واجد وصف کیفری بوده است. در سال 1398 رای وحدت رویه شماره 774-02/01/1398 هیات عمومی دیوان عالی کشور مقرر نمود که انتقال دهنده اموال تا قبل از محکومیت قطعی به پرداخت دین، غیر قابل تعقیب جزایی می باشد. در خصوص مطالبه مهریه از طریق دادگاه که تکلیف مشخص گردید و اگر مرد اموال خویش را قبل از صدور رای محکومیت قطعی مهریه منتقل نماید جرم معمله به قصد فرار از دین محقق نگردیده و اگر پس از آن این کار را انجام دهد، این عمل با احراز سوء نیت و سایر شرایط لازم واجد وصف کیفری می باشد. اختلاف و تفاوت عقیده ها در جایی بوجود آمده که زوجه مهریه را از طریق اداره اجرای ثبت مطالبه نموده و زوج پس از ابلاغ اجرائیه اموال خویش را منتقل می نماید. در این خصوص بسیاری از حقوقدانان اعتقاد دارند که مهریه حتما باید مورد حکم دادگاه قطعی قرار گرفته باشد و انتقال اموال باید پس از آن صورت بگیرد تا جرم محقق گردد و با توجه به رأی وحدت رویه شماره 774 هیأت عمومی دیوانعالی کشور ناظر به ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی، انتقال مال مدیون به قصد فرار از پرداخت دین قبل از صدور حکم قطعی و یا بعد از صدور اجرائیه ثبتی، فاقد وصف مجرمانه کیفری است. اما گروهی دیگر عقیده دارند موضوع با احراز انگیزه، واجد عنوان جزائی معامله به قصد فرار از دین است با این استدلال که وقتی طلبکار از روش رسمی اقدام به مطالبه دین میکند و این اقدام رسمی به مدیون ابلاغ میشود، سوء نیت محرز و این عمل مدیون در انتقال مال به دیگری جرم بوده و قابل مجازات است.
به نظر نگارنده با توجه به رای وحدت رویهای که بیان شد و با عنایت به الزام قانونی تفسیر مضیق قواعد جزایی در کنار اصل برائت و اصل تفسیر به نفع متهم و همچنین رویه قالب محاکم دادگستری، جهت تحقق جرم معامله به قصد فرار از دین مهریه حتما باید مورد حکم دادگاه قطعی قرار گرفته باشد و انتقال اموال باید پس از صدور حکم قطعی مدیونیت صورت بگیرد تا مصداقی از این جرم باشد. بنابراین صرف صدور اجراییه برای زوج در پرداخت مهریه موجب تحقق جرم نگردیده ولی زوجه می تواند با اثبات صوری بودن این نقل و انتقالات اقدام به بطلان این معاملات بر اساس ماده ۲۱۸ قانون مدنی در دادگاه حقوقی نموده و پس از ابطال آنها، اقدام به وصول مهریه خویش نماید.
سریعترین و بهترین روش مطالبه مهریه
اقدام به مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت به دلیل عدم نیاز به رعایت تشریفات دادرسی و عدم صدور دادنامه و گذشت مدت زمان مقرر جهت تجدید نظر خواهی از رای صادره سریعتر انجام می شود و زوجه می تواند در سریعترین زمان ممکن اموال زوج را توقیف و همچنین وی را ممنوع الخروج نماید ولی توجه گردد که در این روش جلب زوج به هیچ وجه مقدور نمی باشد. در خصوص اینکه کدام روش بهترین روش مطالبه مهریه می باشد این امر با توجه به شرایط طرفین و خواسته های زوجه و دارا بودن اموال ثبت شده توسط زوج متفاوت می باشد.
مدارک مورد نیاز برای اجرا گذاشتن مهریه
مدارک لازم برای به اجرا گذاشتن مهریه عبارت می باشند از سند ازدواج یا همان سند نکاحیه به علاوه مدارک شناسایی که عبارت از شناسنامه و کارت ملی می باشد. برای پرداخت هزینه های اجرا گذاشتن مهریه حتما کارت بانکی نیز همراه داشته باشید.
گرفتن مهریه چقدر زمان می برد ؟
همانطور که ذکر شد مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت مستلزم صرف زمان کمتری می باشد ولی اعلام زمانی دقیق برای گرفتن مهریه چه از طریق اجرای ثبت و چه از طریق دادگاه به هیچ وجه امکانپذیر نیست، زیرا این امر بسته به اتفاقاتی که در روند پرونده می افتد متفاوت است. به عنوان مثال اگر مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت صورت پذیرد در صورت توقیف اموال زوج، اعتراض به عملیات اجرایی توسط زوج و یا شخص ثالث، انجام کارشناسی جهت قیمت گذاری و اعتراض و یا عدم اعتراض به آن، تعیین وقت مزایده، فروش رفتن و یا نرفتن اموال در جلسه اول و یا جلسه دوم مزایده و … در زمان گرفتن مهریه از طریق اجرای ثبت موثر می باشد و اگر مهریه از طریق دادگاه مطالبه گردد، ارجاع پرونده به شورای حل اختلاف در صورت صلاحدید معاونت ارجاع مجتمع قضائی خانواده در حوزه های قضائی شهر تهران، تعیین وقت محاکم، نتیجه ابلاغ، اعتراض و یا عدم اعتراض به حکم دادگاه بدوی اعم از واخواهی و تجدیدنظر، تعیین وقت نظارت و یا رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر و همچنین موارد ذکر شده در اجرای ثبت که در اجرای احکام دادگستری نیز جاری می باشد، در زمان صرف شده تا تعیین نتیجه نهایی موثر است. ملاحظه گردیده است که برخی از همکاران در این خصوص زمانی مشخص را به موکلین اعلام می نمایند که این بیان به هیچ عنوان صحیح و همراه با صداقت نمی باشد.
هزینه به اجرا گذاشتن مهریه چقدر است ؟
اگر مهریه از طریق دادگاه مطالبه گردد با توجه به اینکه دعوا از نوع مالی می باشد هزینه دادرسی آن در دادگاه بدوی 5/3 درصد معادل ریالی قیمت روز مهریه مورد مطالبه می باشد که البته می توان نسبت به آن درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را به دادگاه تقدیم نمود. در مرحله اجرای احکام دادگستری نیز هزینه اجرا پنج درصد بوده و پرداخت حق اجراء پس از انقضای ده روز از تاریخ ابلاغ اجراییه بر عهده محکومعلیه است ولی در صورتی که طرفین سازش کنند یا بین خود ترتیبی برای اجرای حکم بدهند نصف حق اجراء دریافت خواهد شد. اگر مهریه از طریق اجرای ثبت اسناد مورد مطالبه قرار گیرد هزینه اجرا در اداره ثبت لازم نیست در ابتدا از سوی زوجه پرداخت گردد، در اقدام از طریق اجرای ثبت تنها هزینه پرداختی حق الاجرا است که آن هم اگر زوج بر طبق زمان مشخص شده از سوی اجرای ثبت اقدام به پرداخت مهریه نماید از زوجه اخذ نمی شود، در غیر این صورت، در انتهای اجرا دریافت می شود. هزینه اجرا معادل نیم عشر یا 5 درصد می باشد. لازم به ذکر است که اگر زوجه پس از درخواست اجرای مهریه از اداره اجرای ثبت به هر دلیل از مطالبه مهریه منصرف شود نیازی به پرداخت هزینه نیست. ولی در صورتی که در اداره ثبت اموالی از شوهر توقیف گردیده باشد و به مرحله مزایده رسیده باشد باید نیم درصد فوق به اداره ثبت پرداخت گردد.
سئوالات متداول در خصوص مطالبه مهریه
- اگر زنی قبلاً ازدواج کرده باشد و در نتیجه باکره نباشد و بعداً با مرد دیگری ازدواج کند آیا در ازدواج دوم خود برای دریافت مهریه حق حبس دارد؟
بله زن در هر ازدواجی برای دریافت مهریه میتواند از اولین تمکین در آن ازدواج امتناع کند. باکره بودن یا نبودن زن تأثیری در خصوص حق حبس او ندارد.
- اگر زنی برای مهریه خود طرح دعوی کند و حق حبس خود را نیز اعمال کند و در دعوای مطروحه با مرد گزارش اصلاحی تنظیم کنند مبنی بر اینکه مرد هر ماه یک سکه به زن پرداخت کند تکلیف ادامه حق حبس زن چیست؟
با انعقاد گزارش اصلاحی و تعیین یک سکه در هر ماه مهریه با توافق طرفین مؤجل شده است و در نتیجه از این پس حق حبس زن ساقط میشود. اگر دادگاه مهریه را تقسیط کند، حق حبس زن زائل نمی شود، اما وقتی که خود طرفین با توافق چنین کنند، حق حبس زائل می شود.
- بعد از نکاح و قبل از مباشرت آیا زن مالک تمام مهر المسمی می شود یا فقط مالک نیمی از مهر المسمی میشود و نیم دیگر را بعد از مباشرت مالک می شود؟
بعد از نکاح حتی اگر مباشرت صورت نگرفته باشد زن مالک تمام مهر المسمی می شود و می تواند تمام آن را دریافت کند و میتواند تا زمانی که تمام مهریه را نگرفته، حق حبس خود را اجرا کند و از انجام وظایف زوجیت امتناع کند؛ اما اگر قبل از مباشرت طلاق رخ دهد مالکیت او نسبت به نیمی از مهر منحل میشود. بنابراین تا قبل از وقوع مباشرت مالکیت زن نسبت به تمام مهریه ایجاد شده است. اما مالكيت أو نسبت به نیمی از مهریه مالکیتی متزلزل است تا آنکه مباشرت رخ دهد. (ماده ۱۰۸۲ ق.م)
- اگر شوهر با توافق زن مال دیگری غیر از مهریه مندرج در عقد نامه را به عنوان مهریه به زن پرداخته باشد و سپس قبل از مباشرت طلاق رخ دهد، زن باید چه چیز به مرد بازگرداند؟
زن باید مثل یا قیمت نصف مهریه مندرج در عقدنامه را به شوهر بازگرداند، زیرا این تبدیل تعهد، به معنای آن است که مرد مهریه را پرداخت کرده است و اکنون در زمان طلاق، مستحق بازپس گیری نصف همان مهریه مندرج در عقدنامه است.
- آیا مطالبه همزمان مهریه در دادگاه و اداره اجرای ثبت امکانپذیر است؟
خیر، زوجه نمی تواند همزمان تمام مهریه خود را هم از طریق اداره اجرای ثبت و هم از طریق دادگاه به جریان گذارد. زیرا، مطالبه یک دین از دو مرجع امکانپذیر نیست. ولی زوجه می تواند بخشی از مهریه خود را در اداره ثبت و بخشی دیگر را در دادگاه مطالبه نماید.
فاطمه بیات
وکیل پایه یک دادگستری و مدیر دپارتمان حقوق و دعاوی خانواده گروه وکلای میزان