دوران نامزدی در عین زیبایی، زمانی است که طرفین باید نسبت به پایه ریزی زندگی دائم در کنار یکدیگر اقدام نمایند. در دوران نامزدی مرد و زن مقید و ملتزم به نام یکدیگر می شوند و شخص ثالث در این میان مجال خواستگاری نمی یابد در این دوران از نظر عرفی خانواده پسر به دنبال مهیا نمودن تشریفات ازدواج و برگزاری مراسم عروسی و تهیه مسکن می باشند و خانواده دختر در تدارک جهیزیه می باشند و در این حین طرفین علاوه بر شناخت یکدیگر برای زندگی مستقل در آینده برنامه ریزی می نمایند البته ناگفته نماند که زن و مرد در دوران نامزدی اگر متوجه شدند به تفاهمات لازمه نرسیده اند می توانند از ادامه نامزدی و ازدواج خودداری نمایند. در صورت برهم خوردن نامزدی آثار حقوقی نسبت به خسارات وارده و استرداد هدایا برای هر یک از طرفین متصور می باشد که در این مقاله می خواهیم نامزدي و خسارات ناشي از برهم زدن آن و تکلیف استرداد هدایای طرفین را مورد بررسی قرار می دهیم.
آنچه در ادامه مطلب می خوانید:
تعریف نامزدی
نامزدی زمانی است برای آشنایی هرچه بیشتر دختر و پسری که قصد ازدواج و آغاز زندگی مشترک و مستقل دارند. نامزدی (وعده نکاح) وعده ای مبنی بر نکاح است؛ یعنی دو نفر با هم قرار بگذارند که با یکدیگر ازدواج کنند. نامزدی برای طرفین الزام آور نیست، حتی اگر تمام مهریه تأدیه شده باشد. (ماده ۱۰۳۵ ق.م)
نکات بسیار مهم در مورد نامزدی که حتما باید بدانید ...
- وعده نكاح یک قرارداد است اما نسبت به خود نکاح یک پیش قرارداد تلقی می شود، زیرا موضوع وعده نکاح توافق برای ازدواج کردن در آینده است. بنابراین وعده نکاح قراردادی است که موضوع آن توافق برای انعقاد یک قرارداد دیگر (عقد نکاح) در آینده است و بنابراین نسبت به آن قرارداد (عقد نکاح) که در آینده منعقد میشود، یک پیش قرارداد تلقی میشود.
- وعدة نكاح عقدی عهدی است.
- وعده نکاح عقدی دو تعهدی است زیرا هر یک از طرفین تعهدی را در برابر دیگری بر عهده گرفته است.
- وعده نکاح قائم به شخص است و با فوت هر طرف زائل میشود.
- نمی توان برای وعده نکاح، وجه التزام تعیین کرد زیرا چنین امری با اخلاق حسنه مبنی بر آزادی در ازدواج منافات دارد.
- وعده نکاح (نامزدی) یک عقد جایز حکمی است و قابل رجوع است. حتی اگر نامزدی در ضمن یک عقد لازم درج شود؛ مثلاً طرفین یک عقد بیع با هم قرار بگذارند که با یکدیگر ازدواج کنند بازهم، نامزدی قابل فسخ است. زیرا لازم دانستن وعده نکاح (نامزدی) مخالف مقتضای آن است.
هدیه نامزدی چیست ؟
چنانچه معمول و متداول است در مدت نامزدی و به منظور دلنشین نمودن این ایام و همچنین ابراز احترام به طرف مقابل و خانواده ها و همچنین برآورده نمودن برخی رسومات، دختر و پسر یا خانواده های آنان به تهیه و رد و بدل نمودن هدایایی اقدام می نمایند. از جمله با اهدای گل و شیرینی یا شکلات یا در مناسبت های مختلف مانند اعیاد مذهبی یا تولد طرفین، هدایایی مثل لباس، طلا و امثال آن را به یکدیگر اهدا می نمایند. حال مشکل جایی آغاز می گردد که این نامزدی برهم خورد و تعیین تکلیف در خصوص این هدایا برای افراد و حتی بسیاری از حقوقدانان مبهم می باشد و قطعاً مشاوره و یا حضور فرد متخصص و یا وکیل پایه یک دادگستری متخصص دعاوی خانوادگی در این زمینه را طلب می نماید.
تکلیف استرداد هدایای طرفین در صورت برهم خوردن نامزدی
اگر نامزدی به دلیلی اعم از پشیمانی یا فوت یکی از طرفین برهم خورد در خصوص هدایایی که در دوران نامزدی یکی از طرفین به طرف مقابل يا والدین او داده است به نحو زیر عمل میشود:
- اگر بر هم خوردن نامزدی به واسطه رجوع یکی از طرفین از نامزدی باشد: (ماده ۱۰۳۷ ق.م)
الف) اگر عین هدایا باقی باشد عین باید بازگردانده شود وقتی که اصل مال باقی است باید بازگردانده شود؛ چه جزء اموال قابل بقا مانند کیف و کفش باشد و چه جزء اموال غیر قابل بقاء مانند شکلات و عطر.
ب) اگر عین هدایا باقی نباشد اگر آن هدیه جزء اموال مصرف شدنی بوده باشد، مانند شکلات یا عطر لازم نیست چیزی پرداخت شود و اگر جزء اموال قابل بقا بوده باشد، مانند کیف و کفش و اکنون از بین رفته باشد باید قیمت آن تأدیه شود؛ مگر آنکه شخص ثابت کند که تلف ناشی از تقصیر او نبوده است. توجه داشته باشید که قانون گذار فقط از قیمت سخن گفته است نه مثل آن.
- اگر بر هم خوردن نامزدی به واسطه فوت باشد: (ماده ۱۰۳۸ ق.م)
الف) اگر عین هدایا باقی باشد عین مال باید بازگردانده شود چه جزء اموال قابل بقا باشد و چه جزء اموال غیر قابل بقا.
ب) اگر عین هدایا باقی نباشد لازم نیست چیزی بازگردانده شود؛ چه آن مال جزء اموال قابل بقا باشد و چه جزء اموال غیر قابل بقا.
آثار برهم خوردن نامزدی نسبت به هدایای والدین و بستگان
- اگر یکی از طرفین هدایایی به والدین یا بستگان طرف مقابل داده باشد و نامزدی برهم بخورد. تکلیف این هدایا مانند همانی است که در بالا بیان شد؛ یعنی با انحلال نامزدی این هدایا باید بازگردانده شود و اگر تلف شده باشد به همان ترتیب مقرر در پاراگراف بالا عمل می شود.
- شیربها عنوان الزام آور شرعی و قانونی ندارد و صرفاً به عنوان هدیه ای تلقی میشود که از جانب پسر به مادر دختر داده میشود؛ بنابراین در صورت پرداخت شیربها و برهم خوردن نامزدی مادر دختر باید شیربها را به پسر بازگرداند.
- اگر والدین یا بستگان یکی از طرفین هدایایی به طرف مقابل داده باشد و نامزدی برهم بخورد یعنی برعکس حالت مندرج در بند اول: تکلیف این هدایا تابع قواعد عقد هبه است؛ بنابراین در صورت انحلال نامزدی هدایا منحل نمیشود و به قوت خود باقی می ماند، مگر آنکه شخص که مال را هبه داده است از این هبه رجوع کند.
آثار برهم خوردن نامزدی نسبت به عکسها و نامه های طرفین
- عکس، نوعی هدیه تلقی میشود و بنابراین اگر شخصی عکسی به طرف مقابل داده باشد و نامزدی برهم بخورد به ترتیب مقرر در فوق عمل میشود.
- نامه هدیه تلقی نمیشود؛ بنابراین اگر نامزدها نامه هایی به هم داده باشند، بعد از انحلال نامزدی نیاز به بازپس دادن نامه ها نیست مگر آنکه یکی از طرفین از نامه ها سوء استفاده یا تهدید به سوء استفاده نماید که برای جلوگیری از سوء استفاده او و برمبنای قاعده تسبیب و برای از بین بردن منشا ضرر نامه ها بازگردانده میشود.
برهم خوردن نامزدی از طرف دختر
دختر در دوران نامزدی به هر دلیلی که تشخیص دهد ازدواج با نامزد پسر به مصلحت وی نمی باشد می تواند از ادامه نامزدی و به طریق اولی انجام نکاح خودداری نماید. به دلیل جایز بودن وعده نکاح امکان الزام هیچ یک از طرفین به ازدواج توسط طرف مقابل وجود ندارد و در صورت بهم خودرن نامزدی طرفین و خانواده های آن ها می توانند هدایای رد و بدل شده را مطالبه نمایند.
برهم خوردن نامزدی از طرف پسر
پسر نیز همانند دختر می تواند به صورت یکطرفه نسبت به برهم زدن نامزدی اقدام نماید و در صورت برهم خوردن نامزدی از طرف پسر نیز امکان استرداد هدایا از طرف پسر و خانواده ایشان وجود دارد. بسیاری از افراد تصور می نمایند که با توجه به الزام مرد پس از عقد نکاح به پرداخت نفقه اعم از مسکن، خوراک، پوشاک و اساسیه منزل … در حق همسر خویش، در دوران نامزدی نیز دختر می تواند هدایای نامزدی را مطالبه نموده ولی پسر از اعمال چنین حقی عاجز می باشد ولی مطابق با قوانین و رویه قضائی هیچ تفاوتی در این خصوص بین دختر و پسر وجود ندارد.
عواقب برهم زدن نامزدی
اگر شخصی بعد از شناخت نسبت به طرف مقابل و خانواده او نامزدی (وعده نکاح) را برهم بزند، مرتکب تقصیری نشده است که از او خسارت دریافت کنیم؛ مگر آنکه اقدامات شخص از ابتدا بر مبنای اکراه طرف دیگر یا فریب کاری و برای آزار و اضرار صورت گرفته باشد که در این صورت ملزم به جبران خسارت است. به عبارت دیگر صرف رجوع از نامزدی مجوز دریافت خسارت را نمی دهد مگر اینکه بتوان تقصیر دیگری را به شخصی که از نامزدی رجوع کرده منتسب کرد.
استفاده از وکیل دادگستری متخصص دعاوی استرداد هدایای نامزدی
استفاده از وکیل متخصص دعاوی خانواده می تواند در نتیجه دعاوی خانوادگی بسیار موثر باشد. برخی از مزایای استفاده از وکیل دادگستری عبارتند از:
- دفاع هرچه بهتر در جلسه رسیدگی و استفاده از حقوق و امتیازات و آگاهی از تکالیف قانونی
- بهره گیری و استفاده بهتر از ادله اثبات دعوا
- عدم نیاز به حضور موکل در دادگاه و مراحل مختلف دادرسی
- تسریع در روند پرونده
جهت تمایل به استفاده از خدمات وکیل متخصص استرداد هدایای نامزدی به صفحه دپارتمان حقوق و دعاوی خانواده گروه وکلای میزان مراجعه نمائید.
قوانین و مواد قانونی مرتبط با استرداد هدایای نامزدی
ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی: وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمیکند اگر چه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده باشد؛ بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده میتواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمیتواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده یا از جهت صرف امتناع از وصلت مطالبه خسارتی نماید.
ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی: هر یک از نامزدها میتواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور دادهاست مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگاه داشته میشود مگر این که آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تل شده باشد.
ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی: مفاد ماده قبل از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد مجری نخواهد بود.
سئوالات متدوال
هدایای دوران نامزدی در صورتی که علقه زوجیت میان طرفین بر قرار شود، قابل استرداد نیست. زیرا وفق بند دوم ماده 803 قانون مدنی در واقع عقد نکاح عوض معنوی هبه می باشد و از آنجا که هبه معوض قابل استرداد نیست پس از عقد نکاح امکان استرداد وجود ندارد..
مرجعی که دارای صلاحیت ذاتی نسبت به دعاوی مطالبه هدایای نامزدی می باشد، دادگاه خانواده است ولی در برخی مواقع بنا بر صلاحدید معاونت ارجاع دادگاه خانواده رسیدگی کننده ممکن است پرونده یک نوبت جهت ایجاد مصالحه و سازش به شورای حل اختلاف ارجاع گردد.
چنانچه برای دادگاه احراز شود که طلا و جواهرات به عنوان هبه و یا عاریه در اختیار طرف مقابل قرارداده شده است در صورت هبه می بایست دادخواست رجوع از هبه و استرداد طلا را تقدیم دادگاه نماید. در این صورت اگر طلا را هبه نموده و فاکتور خرید طلا موجود باشد و ضمنا هبه معوض نباشد میتواند طلا را مسترد نماید.
فاطمه بیات
وکیل پایه یک دادگستری و مدیر دپارتمان حقوق و دعاوی خانواده گروه وکلای میزان